Sau gần một thập kỷ tăng trưởng “nóng” của xe điện, Trung Quốc bắt đầu đối mặt với “cơn sóng thần” pin thải. Đây vừa là một thách thức môi trường khổng lồ, vừa là một “mỏ vàng” tái chế trị giá hàng chục tỷ USD, nhưng cũng bộc lộ nhiều bất cập trong quản lý.
“Quả bom hẹn giờ” pin xe điện đã điểm
Trong kỷ nguyên năng lượng mới, khi những chiếc xe điện êm ái ngày càng phổ biến trên đường phố, một vấn đề lớn đang hiện hữu tại Trung Quốc: số lượng pin lithium-ion khổng lồ sắp hết hạn sử dụng. Sau khoảng một thập kỷ tăng trưởng bùng nổ của xe điện, với tuổi thọ pin được các nhà sản xuất thiết lập ở mức giới hạn là 8 năm, Trung Quốc đang bắt đầu chứng kiến “quá trình loại bỏ pin xe điện trên diện rộng” đầu tiên trong lịch sử.
Ông Lý Bân (Li Bin), Giám đốc điều hành (CEO) của hãng xe điện NIO, đã đưa ra một con số đáng báo động: trong giai đoạn từ 2025 đến 2032, pin của hơn 20 triệu xe điện tại Trung Quốc sẽ hết hạn sử dụng.
Theo tờ Economic Daily, trích dẫn ước tính của Hiệp hội Công nghệ Tiết kiệm Năng lượng Điện tử Trung Quốc, lượng pin xe điện đã qua sử dụng ở nước này dự kiến sẽ vượt quá 4 triệu tấn mỗi năm vào năm 2028. Câu hỏi lớn được đặt ra là chúng sẽ được vứt bỏ hay tái chế như thế nào để tránh một thảm họa môi trường?
Khi rác thải là “mỏ vàng trắng”
Tuy nhiên, “thứ vứt đi của người này lại là kho báu của người khác”. Những viên pin cạn kiệt mà xe điện bỏ lại đang mang đến những cơ hội lợi nhuận khổng lồ cho các công ty tái chế. Ông Ma Long, chủ một nhà sản xuất thiết bị tái chế chất thải rắn ở miền trung Trung Quốc, cho biết công việc kinh doanh của công ty ông đang bùng nổ.
Bên trong những viên pin cũ này chứa các thành phần đắt tiền như lithium – kim loại kiềm màu trắng bạc còn được mệnh danh là “vàng trắng” – cùng với các vật liệu giá trị khác như coban và niken. Những kim loại này giữ cho giá trị của những viên pin đã qua sử dụng vẫn còn rất cao.
Theo SCMP, giá trị sản lượng hàng năm của ngành công nghiệp tái chế pin thải tại Trung Quốc được dự tính sẽ đạt hơn 280 tỷ nhân dân tệ (tương đương 38,5 tỷ USD).
Ông Ma cho biết, 70% hoạt động kinh doanh của công ty ông hiện nay là dành cho việc tái chế pin xe điện và các tấm pin mặt trời. Khi ngày càng nhiều pin và tấm pin mặt trời đạt đến cuối vòng đời của chúng tại Trung Quốc – quốc gia đang đi đầu thế giới về việc triển khai năng lượng tái tạo – các doanh nghiệp giống như của ông Ma đang hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn, nơi các vật liệu quý hiếm được tái sử dụng và đưa trở lại thành các sản phẩm mới, giúp giảm thiểu chất thải và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên.
Tái chế: Bài toán an ninh tài nguyên trong bối cảnh địa chính trị
Không giống như các loại nhiên liệu hóa thạch vốn sẽ biến mất hoàn toàn sau khi bị đốt cháy, các kim loại có trong các sản phẩm năng lượng mới này hoàn toàn có thể được tái chế. Điều này mang một tầm quan trọng chiến lược đặc biệt, nhất là trong bối cảnh cuộc chiến thương mại và công nghệ giữa Trung Quốc và Mỹ đang ngày càng trở nên trầm trọng hơn.
Trong lúc Trung Quốc đang tăng cường nỗ lực tìm kiếm các mỏ khoáng sản quan trọng trong nước để phục vụ cho nhu cầu sản xuất, họ lại gặp nhiều khó khăn ở hướng ngược lại khi muốn mua thêm các loại khoáng sản này từ các quốc gia là đồng minh của Mỹ, chẳng hạn như Úc và Canada.
Quốc gia tỷ dân này hiện vẫn phụ thuộc rất nhiều vào việc nhập khẩu các loại khoáng sản quan trọng, đặc biệt là các khoáng sản phục vụ cho ngành năng lượng mới và sản xuất công nghệ cao, như coban, niken và lithium. Chính vì vậy, việc tái chế lại các tài nguyên từ pin cũ được xem là một hướng đi chiến lược và bắt buộc mà Trung Quốc đang hết sức chú trọng.
Thị trường tái chế “vàng thau lẫn lộn”
Khi các nhà sản xuất pin và ô tô hàng đầu tại Trung Quốc, như CATL (nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới) và BYD, đang ngày càng hoàn thiện các quy trình tái chế pin của riêng mình trong những năm gần đây, các doanh nghiệp nhỏ hơn cũng đang đổ xô đến thị trường tiềm năng này với hy vọng có thể giành được một phần thị phần.
Tuy nhiên, dù là một lĩnh vực mới nổi và thu hút rất nhiều nhà đầu tư, ngành tái chế pin tại Trung Quốc lại đang đối mặt với tình trạng thiếu các quy định quản lý chặt chẽ và các đột phá về công nghệ tái chế hiệu quả.
Để giải quyết vấn đề này, Trung Quốc hiện đang áp dụng một hệ thống “sách trắng” (white list) nhằm mục đích chuẩn hóa thị trường tái chế pin, đồng thời tránh các tai nạn về an toàn lao động và ô nhiễm môi trường. Tổng cộng đã có 156 công ty được lựa chọn vào danh sách này cho đến nay. Một trong những công ty trong danh sách là Guangdong Brunp Recycling Technology, một công ty con của CATL, cho biết họ có khả năng thu hồi tới 99,3% niken, coban và mangan trong các loại pin đã qua sử dụng, và thu hồi được 91% phốt pho và lithium.
Pin lithium-ion chứa các loại kim loại nặng có thể ngấm vào đất và nguồn nước nếu không được xử lý đúng cách. Việc tái chế chúng cũng có thể gây nguy hiểm vì việc cắt sai vị trí có thể khiến pin bốc cháy hoặc thải ra các loại khí độc hại.
Bà Chen Liwen, một nhà hoạt động vì môi trường có hơn một thập kỷ kinh nghiệm trong lĩnh vực xử lý chất thải, cho biết một thực tế đáng lo ngại là hầu hết các loại pin đã ngừng sản xuất hiện nay đều đang nằm trong các xưởng sản xuất nhỏ, hoạt động bất hợp pháp ở các khu vực kém phát triển của Trung Quốc.
Trong bối cảnh như vậy, một nghịch lý đang xảy ra: các đơn vị tái chế hợp pháp, nằm trong “sách trắng” của chính phủ, lại đang phải vật lộn trong việc tìm kiếm đủ lượng pin thải cần thiết để xử lý, dẫn đến tình trạng dư thừa công suất sản xuất.
Ông Ma Long hy vọng rằng vấn đề này sẽ dần được giảm bớt khi các quy định quản lý được hoàn thiện hơn và thời kỳ đỉnh điểm cho việc ngừng sản xuất pin xe điện thế hệ đầu sẽ đến trong vài năm nữa. Bối cảnh Liên minh châu Âu (EU) cấm bán các loại ô tô chạy bằng xăng và dầu diesel mới từ năm 2035 cũng đang thúc đẩy các thương hiệu ô tô, bao gồm cả các thương hiệu Trung Quốc, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang sản xuất ô tô chạy hoàn toàn bằng điện, điều này sẽ càng làm gia tăng lượng pin cần tái chế trong tương lai.
