Mô hình đổi pin xe điện, vốn được xem là giải pháp cho nỗi lo về phạm vi hoạt động và thời gian sạc, đang vấp phải sự phản đối từ chính người dùng. Vấn đề về quyền sở hữu, chất lượng pin không đồng đều và chi phí cao hơn đang là những rào cản lớn.
Lời hứa về một “trạm xăng” cho xe điện
Tại một trạm đổi pin gần Trung tâm thể thao Olympic Bắc Kinh, chủ sở hữu của một chiếc xe điện Nio đang theo dõi bộ pin đã được sạc đầy của mình được lắp vào gầm xe. Toàn bộ quá trình, từ việc đưa xe lên một bệ tích hợp, tháo viên pin đã cạn kiệt ra và lắp một viên pin mới vào, chỉ mất không quá năm phút. Bên ngoài trạm đổi pin, một dòng chữ lớn ghi: “Trạm đổi pin là trạm xăng của xe điện”.
Hoán đổi pin – một quy trình đơn giản là thay thế một viên pin xe điện đã cạn bằng một viên pin mới đã được sạc đầy – được xem là một giải pháp thay thế đầy hứa hẹn cho việc sạc pin truyền thống. Dù vẫn còn khá mới mẻ, Trung Quốc hiện là nơi có mô hình này phát triển nhất trên thế giới cho đến nay.
Chủ yếu được sử dụng cho các loại xe cỡ lớn – gần một nửa số xe tải hạng nặng chạy bằng điện được bán tại Trung Quốc vào năm 2023 đã được trang bị công nghệ hoán đổi pin – quốc gia này cũng đang rất nghiêm túc trong việc thử nghiệm mô hình hoán đổi pin cho cả các loại ô tô cá nhân.
Hoán đổi pin có một số lợi thế lớn, như không mất nhiều thời gian chờ đợi so với việc sạc pin thông thường, và đặc biệt là nó giúp giải quyết được nỗi lo về phạm vi hoạt động của xe. Trên thực tế, công nghệ này đã được thử nghiệm lần đầu tiên cách đây hơn một thập kỷ, khởi nguồn từ năm 2007 với dự án EV Better Place của Israel. Sau khi công ty này phá sản, Tesla cũng đã từng cho ra mắt dịch vụ hoán đổi pin trong 90 giây của riêng mình, nhưng cũng đã ngừng lại chỉ hai năm sau đó với lý do thị trường có nhu cầu thấp.
Sự trỗi dậy và những vấn đề “khó nói”
Trung Quốc đã bắt đầu nghiên cứu về việc thay thế pin cho xe điện từ khoảng năm 2006. Đến năm 2021, nước này đã chính thức triển khai một chương trình hoán đổi pin thí điểm tại 11 thành phố. Các dự án này hiện đang được mở rộng với một quy mô rất nhanh chóng: theo dữ liệu của chính phủ Trung Quốc, chỉ trong năm 2023, Trung Quốc đã bổ sung thêm khoảng 1.600 trạm hoán đổi pin mới, nâng tổng số lên khoảng 3.570 trạm.
Tuy nhiên, mô hình này đang vấp phải những vấn đề nan giải, đặc biệt là khi áp dụng cho xe cá nhân.
Cuộc cạnh tranh từ sạc siêu nhanh: Trong khi việc đổi pin mất 5 phút, công nghệ sạc nhanh cũng đang phát triển với tốc độ chóng mặt. Các hãng xe lớn của Trung Quốc như BYD, Xpeng và Nio hiện đã phát triển các loại xe được trang bị công nghệ siêu sạc, chỉ mất khoảng 15 phút để có thể sạc pin từ 10% lên khoảng 80%. Vào tháng 3 năm 2025, BYD thậm chí còn công bố một hệ thống sạc mới có thể cung cấp một phạm vi hoạt động 400km chỉ trong vòng năm phút sạc, nhanh gấp đôi so với các bộ siêu sạc của Tesla. Nhìn chung, nỗi lo về phạm vi hoạt động và thời gian sạc đang dần được giảm bớt, điều này có thể khiến cho nhu cầu về việc đổi pin trở nên không còn cần thiết.
Vấn đề cốt lõi về quyền sở hữu: Đây là rào cản lớn nhất. Việc đổi pin về bản chất yêu cầu chủ xe phải từ bỏ quyền sở hữu đối với bộ pin của chính mình. Ví dụ, nếu một chủ xe vừa mua một chiếc xe hoàn toàn mới và phải đi đổi pin trên đường cao tốc, rất có thể họ sẽ nhận được một viên pin cũ hơn, đã qua nhiều lần sạc và có tuổi thọ kém hơn.
Nhiều công ty sản xuất ô tô nhận thức được vấn đề này và một số đã áp dụng mô hình kinh doanh tách biệt giữa xe và pin: người tiêu dùng sẽ mua xe không có pin, và họ sẽ thuê pin trực tiếp từ công ty. Tuy nhiên, mô hình kinh doanh này lại đòi hỏi các nhà sản xuất ô tô phải sở hữu và quản lý một số lượng pin khổng lồ, rất tốn kém về vốn và làm tăng các rủi ro về mặt tài chính.
Những lời phàn nàn từ chính người dùng
Một tài xế taxi cho biết, công ty của anh quy định rằng các tài xế phải sử dụng chế độ đổi pin ít nhất một lần một tháng như một phần của chương trình thử nghiệm. “Nếu tôi đang có một cục pin tốt, pin mới, tôi sẽ không dại gì mà đi đổi pin cả,” anh nói. “Tôi sẽ cố gắng đợi đến cuối tháng trước khi phải làm vậy.” Anh cũng nói thêm rằng việc sử dụng dịch vụ đổi pin cũng đắt hơn so với việc tự sạc pin.
Theo một nhân viên tại một trạm đổi pin, những tài xế taxi khi nhận được một cục pin có tuổi thọ kém hơn đôi khi đã cãi nhau nảy lửa với các nhân viên. “Nếu một tài xế nhận được một cục pin kém, một số người sẽ hét vào mặt chúng tôi. Tôi nói với họ rằng, việc hét vào mặt chúng tôi không giúp ích được gì cả, chúng tôi chỉ ở đây để thực hiện việc đổi pin. Một số tài xế thậm chí còn nói rằng họ sẽ gọi cả cảnh sát – điều đó đã xảy ra rất nhiều lần rồi.”
Và trong khi việc hoán đổi pin có vẻ như giải quyết được nỗi lo về phạm vi hoạt động, thực tế không phải lúc nào cũng vậy. Một chủ sở hữu xe Nio đã kể lại rằng, mặc dù thời gian để hoán đổi một viên pin là thực sự rất nhanh, nhưng các trạm hoán đổi cần phải có một lượng pin đã được sạc đầy đủ để có thể phục vụ, và phải có ít người xếp hàng thì mới có thể tránh được thời gian chờ đợi lâu. Người này kể rằng, khi anh đến một vùng ngoại ô, anh đã suýt bỏ lỡ một cuộc họp quan trọng ở trong thành phố chỉ vì trạm đổi pin ở đó không có sẵn một viên pin nào đã được sạc đầy để có thể thay thế.
Cả hai công nghệ hoán đổi pin và sạc nhanh đều đang thúc đẩy nhu cầu về xe điện thuần túy. Vẫn còn phải chờ xem sự cân bằng cuối cùng của hai công nghệ này sẽ đi đến đâu. Nhưng rõ ràng, mô hình đổi pin, dù rất hứa hẹn, vẫn còn phải đối mặt với những thách thức lớn về lòng tin và sự tiện lợi thực sự đối với người dùng.
